Kamień Pomorski - miasto w woj. zachodniopomorskim, w powiecie kamieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kamień Pomorski. Uzdrowisko położone na Pobrzeżu Szczecińskim nad brzegiem Zalewu Kamieńskiego. Siedziba archidiecezji i tutejszego dekanatu. Port wodny z basenem rybacko-żeglarskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego. Według danych z 31 grudnia 2006, miasto miało 9 156 mieszkańców. Kamień Pomorski leży na Pomorzu Szczecińskim, będące częścią Pomorza Zachodniego. Miejscowość znajduje się 90 km na północny wschód od Szczecina.
Miasto położone jest na Pobrzeżu Szczecińskim, dokładnie Wybrzeżu Trzebiatowskim w rozlewisku rzeki Dziwny tworzącej tutaj Zalew Kamieński. Na zachód od miasta znajduje się Wyspa Chrząszczewska. Centrum Kamienia Pomorskiego znajduje 7 km od wybrzeża Morza Bałtyckiego. Miasto ma pośredni dostęp do morza poprzez rzekę Dziwnę.
Rozlewiska wodne (Zalew Kamieński, rzeka Dziwna, Zatoka Cicha) są wykorzystywane do uprawiania sportów wodnych i czynnego wypoczynku na wodzie (żeglarstwa, kajakarstwa, windsurfingu oraz wędkarstwa).
Na terenie miasta występują istotne w lecznictwie źródła solankowe i pokłady borowiny. Walory te przyczyniły się do rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Uzdrowisko wykorzystuje obecnie odwiert solanki (Edward II) w pobliżu zakładu balneologicznego oraz złoże borowiny w odległości 200 m od sanatorium[1], a także wody zmineralizowane z nowego ujęcia w Dziwnówku.
Pomniki przyrody:
- wiąz polny (pl. Wolności) - 2 szt.
- lipa drobnolistna (przy katedrze) - 4 szt.
- żywotnik olbrzymi (przy katedrze.
Klimat:
Pod względem klimatycznym Kamień Pomorski należy do dzielnicy bałtyckiej. Zaznacza się tu silnie wpływ klimatu morskiego: wilgotność powietrza, długotrwałość zim, amplituda temperatur.
Jak wynika z danych stacji meteorologicznej w Kamieniu, średnia roczna temperatur na tym obszarze waha się w granicach 7-8,3°C. Najcieplejszy miesiąc to sierpień, a najchłodniejszy - styczeń. Temperatura maksymalna mieści się w granicach 32,1° do 33,1°C, a minimalna od -18,6° do -19,2°C. Roczna suma opadów waha się w granicach 550-650 mm. Długość okresu wegetacyjnego wynosi 210-220 dni. Wiatry wieją najczęściej z kierunku płd.-zach.(SW) i płn.-zach (NW).
Transport:
Przez miasto przechodzi droga wojewódzka nr 107, która łączy miasto z drogą krajową nr 3 oraz i biegnie w kierunku wybrzeża (Dziwnówek). Na południe od miasta droga ta łączy się z drogą wojewódzką nr 106 łączącą miasto z Golczewem i drogą krajową nr 6. Do miasta prowadzi także droga wojewódzka nr 103 odchodząca z Trzebiatowa.
W mieście znajduje się stacja kolejowa, z której odjeżdżają pociągi do Szczecina.
Historia:
Jest wysoce prawdopodobne, że ciągłość udokumentowanej źródłami historii zasiedlenia tego miejsca sięga blisko 1850 lat. W czasach antycznych w okolicach Kamienia istniała miejscowość o nazwie Rugium. Została ona odwzorowana na antycznej mapie Ptolemeusza z lat 142-147 n.e. Według wielu hipotez miejscowość ta, zasiedlona przez plemię Rugian, znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie Kamienia lub w jego miejscu, i wynika to z położenia tej miejscowości na wschód względem ujścia rzeki Odry oraz z usytuowania względem innych zidentyfikowanych już miejscowości Pomorza.
W IXXI w. była tu osada rybacka i portowa, która otrzymała prawa miejskie w 1274 r. Przez całe średniowiecze Kamień Pomorski jako siedziba biskupstwa był kościelną stolicą Pomorza. W 1876 r. przypadkowo odkryto źródła solankowe, z czasem zaczęto też stosować borowinę z okolicznych torfowisk.
Kalendarium:
- 142-147 n.e. - Rugium na mapie Klaudiusza Ptolemeusza
- IX-X w. - zasiedlone przez plemię słowiańskie (osada rybacka i gród) Wolinian,
- XI wiek - był już tu duży gród (siedziba książąt zachodniopomorskich,
- 1124 - najstarsza zachowana wzmianka o Kamieniu,
- XII wiek - miasto posiada fortyfikacje (wały), plac targowy u wschodniej bramy, port nad Zatoką Karpina; następuje szybki rozwój po upadku Wolina,
- 1176 lub 1182? - przeniesienie siedziby biskupstwa z Wolina,
- 1274 - nadanie praw miejskich lubeckich,
- XIV wiek - Kamień przystępuje do związku hanzeatyckiego,
- 1545 sekularyzacja biskupstwa-powstaje biskupstwo luterańskie, istniejące do 1648
-XVII wiek - miasto staje się własnością najpierw Szwecji później Brandenburgii, następnie aż do końca II wojny światowej - Prus,
- 1876 - odkryto lecznicze właściwości tut. źródeł solankowych - Kamień staje się uzdrowiskiem,
- 5 marca 1945 - miasto zostaje zdobyte przez Armię Czerwoną; następnie przekazane Polsce.
Zabytki:
Zachował się historyczny układ przestrzenny, cały obszar Starego Miasta Kamienia Pomorskiego został wpisany do rejestru zabytków. Zespół katedralny w Kamieniu został zakwalifikowany jako pomnik historii. Miasto znajduje się na szlaku zabytków sztuki romańskiej.
Ważniejsze zabytki w mieście:
- obwarowania miejskie, Brama Wolińska i Wieża Piastowska mieszcząca Muzeum Kamieni.
- konkatedra św. Jana Chrzciciela - granitowo-ceglana bazylika romańsko-gotycka z przełomu XII/XIII w. wewnątrz katedry wystrój barokowy - Organy wybudowane w latach 1669-1672 (4 grudnia 1672r. pierwszy publiczny pokaz) ponad 2 500 piszczałek-podział na 47 głosów melodycznych. Bogate barokowe zdobienie. Na szczycie postać archanioła Michała, poniżej dwaj biblijni królowie-Dawid i Saul, Obok nich figury Św. Biskupa Ottona z Bambergu z drugiej strony tytularny biskup kamieński książę Ernest Bogusław de Croy i Aerschot. na środku nad wejściem trzy figury przedstawiające trzy cnoty główne-nad nimi postać patrona katedry św. Jana Chrzciciela, nad wejściem do katedry u podstawy organów znajduje się portret fundatora, obok niego jego herb rodowy Gryfitów z drugiej strony wplecione w wijący się krzew inicjały księcia. W nawie głównej podobnie kolejna fundacja księcia de Croy Ambona z 1682r. równie bogato zdobiona jak organy.Za ołtarzem bogato zdobiona Krata Lektoryjna z 1684r., podobnie z boku w nawie północnej Krata przy Chrzcielnicy 1684r., Barokowy ołtarz przedstawiający Ostatnią Wieczerzę i Sąd Piłata w nawie południowej - wcześniej był elementem kraty Lektoryjnej. W nawie głównej Znajdują się dwa obrazy Drogi Krzyżowej pędzla Lucasa Cranacha z XVI w.(odrestaurowane). Ponadto gotycki ołtarz przedstawiający sceny z biblii, prawdopodobnie dzieło jednego z uczniów Wita Stwosza. Katedra jest jedyną w Europie budowla do której przylega otwarty wirydarz północny będący miejscem pochówku, a w czasach współczesnych kontemplacji i zadumy, odbywają się w nim różnego rodzaju wystawy w okresie letnim - szczególnie w ramach Ottonaliów.
- kościół Wniebowzięcia NMP - budowla gotycko-renesansowa z XIV-XVI w. Pierwotnie w tym miejscu znajdowały się zabudowania dworu Warcisława I - pierwszego historycznego władcy Pomorza Zachodniego, którego siedziba znajdowała się w Kamieniu Pomorskim - do XIV w. miasto było stolicą całego księstwa.
- kościół św. Mikołaja - z pięciokątną wieżą, był kościołem rybaków z okolicznych wiosek, których średniowieczni rajcy miejscy nie wpuszczali do katedry.
- pałac biskupi z XVI w. renesansowy-zachowany tylny wykusz (okno wychodzi na kanonię)i zabytkowe schody wewnątrz.
- późnogotycki ratusz z XV/XVI w.
- sąd i areszt (ul. Kościuszki 13).
- plebania katedralna (Pl. Katedralny 8), będąca dawną kanonią.
- dom zakrystiana (Pl. Katedralny 9).
- dworek (Pl. Katedralny 4).
- szkoła (Pl. Katedralny 5).
- budynek mieszkalny (Pl. Katedralny 1).
- kamienice (ul. Gryfitów 1, 11, 12, 13).
-malowidła ścienne w skarbcu katedralnym.
Pomniki i miejsca pamięci narodowej:
- Pomnik Zwycięstwa
- Pomnik Rybaka
- Obelisk pamięci przedwojennej społeczności żydowskiej Kamienia Pomorskiego - głaz odłonięty 3 kwietnia 2008 roku.
Kultura i sport:
Imprezy cykliczne:
- Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej.
- Festiwal Współczesnej Kultury Ludowej - dwudniowa impreza folklorystyczna odbywająca się zazwyczaj na przełomie lipca i sierpnia na błoniach nad Zalewem Kamieńskim.
- Dni Kultury Chrześcijańskiej "Ottonalia" - cykl różnego rodzaju koncertów, wystaw, odczytów oraz imprez rekreacyjnych. Impreza rokrocznie rozpoczyna się 24 czerwca dla upamiętnienia misji chrystianizacyjnej św. Ottona biskupa Bambergu, który w ten dzień w roku 1124 przybył do Kamienia Pomorskiego.
- Regaty na Zalewie Kamieńskim - sztandarową imprezą są tu Eliminacje do Mistrzostwa Świata i Europy w klasie Optimist.
- Bieg Niepodległości - impreza organizowana od 1999 r. 11 listopada.
Kamieńska drużyna piłki nożnej to MGLKS "Gryf" Kamień Pomorski. Zespół rozgrywa mecze na stadionie przy ulicy Wolińsiej. Klub powstał w 1946 roku i obecnie gra w IV lidze (grupa zachodniopomorska). Klub posiada barwy niebiesko-biało-czerwone.Wolin (pom. Wòlin, niem. Wollin) – należąca do Polski (powiat kamieński oraz powiat grodzki Świnoujście) przybrzeżna wyspa, położona w południowej części Zatoki Pomorskiej. Od lądu stałego oddzielona jest cieśniną Dziwną, Zalewem Kamieńskim i Zalewem Szczecińskim, a od wyspy Uznam – Świną. Powierzchnia wyspy wynosi ok. 245 km².
Nazwa wyspy wywodzi się najprawdopodobniej ze starosłowiańskiego słowa "wołyń", oznaczającego teren podmokły, a z czasem uległa nieznacznej germanizacji.
Warunki naturalne Wolina są urozmaicone: tereny bagniste na południu, nizinne, leśne, a także wzniesienia morenowe (Pasmo Wolińskie z kulminacją Grzywacza – 116 m n.p.m., najwyższym punktem wyspy) oraz wybrzeże klifowe – najwyższe w Polsce – ok. 80 m oraz ciągnące się na przestrzeni 15 km, od Międzyzdrojów do Świdnej Kępy. Na obszarze wyspy wyróżnić można trzy charakterystyczne półwyspy: Półwysep Przytorski w części zachodniej, Półwysep Międzywodzki w części wschodniej oraz Półwysep Rów na południu Wolina. W środkowej części wyspy znajduje się Pojezierze Wolińskie, z największym jeziorem Koprowo. Środkową część wyspy zajmuje Woliński Park Narodowy. Wschodnie tereny przybrzeżne objęte są granicami obszaru Natura 2000 – Ujście Odry i Zalew Szczeciński.
U południowo-zachodniego wybrzeża, na Zalewie Szczecińskim znajduje się szereg drobnych wysepek, z których największa to Wielki Krzek.
Ludność zajmuje się rolnictwem, rybołówstwem oraz czerpie dochody z turystyki.
Historia
Najstarsze ślady osadnictwa człowieka na terenie wyspy Wolin datowane są na okres młodszej epoki kamienia (4200-1700 r. p.n.e.). Po tej grupie ludności pozostały znaleziska archeologiczne w postaci ceramiki oraz kamiennych narzędzi. Pod koniec epoki brązu (1200-400 r. p.n.e.) na wyspie Wolin rozwijała się kultura łużycka, o której obecności świadczą ślady licznych osad oraz fragmentów ceramiki. W okresie rzymskim (400 r. p.n.e-100 r. n.e.) wyspa zasiedlana była przez plemiona gockie, które w tym czasie przemieszczały się ze Skandynawii aż na tereny stepów nadczarnomorskich. Pozostawiły one po sobie liczne pochówki, wśród nich cmentarzysko na wzgórzu Młynówka koło dzisiejszego miasta Wolin. W te okolice docierali również mieszkańcy imperium rzymskiego, głównie kupcy poszukujący jednego z największych skarbów wybrzeża bałtyckiego – bursztynu. Pamiątką ich obecności są między innymi odnajdowane skarby rzymskich monet.
Wraz z początkiem okresu Wielkiej Wędrówki Ludów (IV-VI w. n.e.), na wyspę Wolin zaczęli docierać Słowianie. Obszar Wolina i okolic stanowił szczególnie korzystne miejsce dla rozwoju osadnictwa. Sąsiedztwo Morza Bałtyckiego oraz szlaki handlowe przechodzące przez te obszary ogólnie sprzyjały rozwojowi. Na tym terenie wykształciło się plemię Wolinian. Najstarsza informacja o Wolinianach (Veluzani) pochodzi z połowy IX w. Zamieszczona została ona w relacji zwanej Geografem Bawarskim. Według jej autora plemię posiadało siedemdziesiąt grodów, co czyniło je jednym z największych wśród plemion zamieszkujących dorzecza Odry i Wisły. Ich państwo plemienne obejmowało więc obszar około 1,2 tysiąca km². Badania archeologiczne potwierdziły dotychczas istnienie na tych terenach ponad sześciuset punktów osadniczych, pochodzących z okresu od VI do XII stulecia, w tym około dwudziestu grodów. Centralnym grodem plemienia był Wolin. Początkowo niewielka osada, powstała na przełomie VIII i IX wieku w najwęższym punkcie rzeki Dziwny, obok przeprawy łączącej wyspę z lądem stałym. Dzięki swojemu dogodnemu usytuowaniu przy szlakach handlowych oraz przy szlaku wodnym, łączącym ujście Odry z Bałtykiem, gród szybko się rozwijał. W przeciągu kolejnych dziesięcioleci Wolin stał się nie tylko prężnym centrum handlowym, ale także jednym z najbogatszych portów w tej części Europy. Sława jego docierała także poza granice ówczesnej Europy. Arabski kronikarz Ibrahim ibn Jakub, opisujący około połowy lat 60. X wieku kraje Słowian Zachodnich, wspominał o potężnym mieście nad Bałtykiem, które miało dwanaście bram. Inny arabski geograf i podróżnik Ibn Said al-Garnati (II poł. XIII w.) pisał o grodzie Lujanija (Wolin), gdzie znajdował się wielki port, najpiękniejszy na Bałtyku, stanowiący cel podróży wielu statków. Losy Wolinian szybko splotły się z losami powstającego państwa Mieszka I, którego celem było między innymi przyłączenie do swej monarchii terenów położonych u ujścia Odry. W roku 967 Wolinianie wraz z niemieckim banitą Wichmanem stoczyli bitwę z wojskami Mieszka I, wspieranymi przez posiłki jego teścia – Bolesława I Srogiego, księcia czeskiego. W wyniku tego starcia strona polska odniosła zwycięstwo, a sam Wichman zginął. Bitwa ta jest pierwszym udokumentowanym źródłowo sukcesem oręża polskiego. Nie oznaczała ona jednak zdobycia samego Wolina. Walki o całe Pomorze Zachodnie dopiero się rozpoczynały. Do około 972 roku udało się Mieszkowi opanować ostatecznie ujście Odry. Nie można jednak przesądzić, czy Wolin również włączony został bezpośrednio w granice monarchii wczesnopiastowskiej. Być może Mieszko objął nad nim jedynie luźne zwierzchnictwo.
Pod koniec wieku X miasto prowadziło jednak niezależną politykę. W tym okresie król duński Harald Sinozęby, wypędzony z kraju przez swego syna Swena Widłobrodego, swych ostatnich dni dożywał właśnie w Wolinie, gdzie zmarł w 987 roku. W roku 1007 Wolinie wysłali samodzielnie poselstwo do króla niemieckiego Henryka II. Ostatecznie około roku 1007 doszło do obalenia władzy polskiej na terenie całej zachodniej części Pomorza. Okres walk z Mieszkiem I oraz późniejszej, ewentualnej zwierzchności Piastów nie przyczyniły się jednak znacząco do upadku samego Wolina. Miasto nadal imponowało ówczesnym podróżnikom swoją wielkością i bogactwem. Dzięki swemu trzystumetrowemu nabrzeżu portowemu, był to wówczas największy port na Bałtyku. Wolin zamieszkiwało około ośmiu-dziesięciu tysięcy ludzi. Dla porównania wczesnośredniowieczne Gniezno czy Poznań zamieszkiwało po około czterech tysięcy ludzi.
Wspomniana w tej relacji latarnia morska jest jedyną znaną w tym czasie konstrukcją tego typu wśród Słowian. W dalszej części kronikarz wspominał o licznych kontaktach handlowych od Niemiec aż po Ruś. Jednak już w pierwszej połowie XI wieku rozpoczął się proces stopniowego ograniczania pozycji Wolina jako aktywnego ośrodka handlu morskiego. Wiązało się to między innymi z rozwojem konkurencyjnych portów pomorskich: Kołobrzegu, Szczecina oraz Gdańska. W przeciągu tegoż stulecia Wolinianie, prócz handlu, rozpoczęli trudnienie się nie mniej dochodowym korsarstwem. Wolin stał się szybko portem uznawanym za gniazdo słowiańskich piratów, nazywanych chąśnikami. W roku 1043 król Magnus I Dobry za pustoszenie wybrzeży duńskich zorganizował odwetową wyprawę na Wolin. Najazd nie załamał ostatecznie Wolinian, którzy nie zaprzestali swojej korsarskiej działalności. W roku 1098 Wolin przeżył kolejną odwetową wyprawę duńską. Wojska króla Eryka I Zawsze Dobrego zdobyły podgrodzie, gdzie znalazły tyle bogactw, że zrezygnowały z dalszego oblężenia grodu. Wolin podniósł się także i z tej porażki.
W początku lat 20. XI stulecia Wolin zajęty został przez wojska Bolesława III Krzywoustego. Był to ostatni etap kilkunastoletnich bojów o przywrócenie zwierzchności piastowskiej nad obszarami Pomorza, zarówno Wschodniego, jak i Zachodniego. Jednak w tym okresie to Szczecin był już dominującym, pod względem handlowym i politycznym grodem całego Pomorza Zachodniego. Sami Wolinianie, utraciwszy swą niezależność, podporządkowani zostali pomorskiemu księciu Warcisławowi, protoplaście dynastii Gryfitów, który stał się lennikiem Bolesława Krzywoustego.
W latach 20., dzięki misjom chrystianizacyjnym, podejmowanym przez biskupa Ottona z Bambergu, Wolinianie wraz z całym Pomorzem Zachodnim przyjęli chrzest. W roku 1140 papież Innocenty II utworzył z Pomorza Zachodniego odrębną diecezję ze stolicą w Wolinie. Pierwszym biskupem został dawny kapelan Bolesława Krzywoustego, Wojciech.
Jednak Wolin nie osiągnął już dawnej świetności. W latach 1173, 1177 i 1184 był trzykrotnie niszczony przez Duńczyków. Po drugim najeździe biskupstwo zachodniopomorskie przeniesiono do Kamienia Pomorskiego. Ostatecznie w roku 1186 Duńczycy zhołdowali całe Pomorze Zachodnie. Jednak od roku 1227 Gryfici, a wraz z nimi Wolin, podporządkowani byli zwierzchności margrabiów brandenburskich. Wprawdzie zwierzchność ta pod koniec XIII w. zostanie zniesiona i Pomorze się usamodzielni, jednak aż do wieku XVI będzie ono raz jednoczone raz dzielone w obrębie członków dynastii Gryfitów.
W początku XIII wieku w miejscu dumnego niegdyś Wolina znajdowała się niewielka osada. Z czasem jednak miasto stopniowo odbudowywano oraz otoczono nowymi umocnieniami. W 1278 roku książę pomorski Barnim I Dobry nadał mu prawa miejskie na prawie lubeckim, choć miasto nie odzyskało już dawnego znaczenia. W roku 1365 stało się członkiem Hanzy lubeckiej, choć należało do mniejszych jej członków. W 1535 z kolei, przeszło na protestantyzm. Pierwszym pastorem został, urodzony w Wolinie, jeden z uczniów Marcina Lutra – Jan Bugenhagen. W połowie XVI wieku miasto zamieszkiwało około 300-400 osób.
W trakcie wojny trzydziestoletniej, od roku 1627, protestanckie Pomorze Zachodnie było okupowane przez wojska cesarza Ferdynanda II. Jednak w roku 1630 do wojny przestąpił król szwedzki Gustaw II Adolf, którego wojska latem 1630 roku opanowały wpierw wyspy Uznam i Wolin, a później całe Pomorze Zachodnie. Książę pomorski Bogusław XIV, któremu krótko przed wybuchem wojny udało się zjednoczyć niemal całe Pomorze, musiał teraz związać się sojuszem ze Szwedami. Gdy w roku 1637 umierał bezpotomnie, jego władza nad Pomorzem była iluzoryczna. Wraz z jego śmiercią skończyła się władza Gryfitów.
W wyniku Pokoju Westfalskiego z 1648 roku Pomorze Zachodnie podzielono między Szwecję i Brandenburgię. Sam Wolin, w trakcie wojny trzydziestoletniej, uległ poważnym zniszczeniom. Po podziale dawnego Księstwa Pomorskiego, wraz z Pomorzem Przednim, zwanym teraz Szwedzkim, przypadł we władanie temu skandynawskiemu królestwu. W roku 1720 w wyniku układu sztokholmskiego, kończącego część zmagań w trakcie Wielkiej Wojny Północnej (1700-1721), Szwedzi odsprzedali wyspy Wolin i Uznam, za kwotę 10 milionów talarów w złocie, przekształconemu z dawnego elektoratu Brandenburgii, Królestwu Prus. W połowie XVIII wieku rozwija się Świnoujście, które tak, jak we wczesnym średniowieczu Wolin, staje się ważnym portem pruskim łączącym ujście Odry ze Szczecinem. W 1815 roku, w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego do Prus włączono także dawne Pomorze Szwedzkie.
W wyniku układu sztokholmskiego Wolin na okres 225 lat stał się miastem niemieckim. Chociaż ziemie Pomorza, wraz z wyspą Wolin od wieków były terenem kolonizacji niemieckiej, do XIX wieku w obrzędach ludowych wyraźnie widoczne były jeszcze elementy kultury słowiańskiej. Jednak gdy w roku 1871 powstało zjednoczone Cesarstwo Niemieckie (II Rzesza), a Wolin wraz z Pomorzem jako część królestwa Prus wszedł w jego skład, kanclerz Rzeszy Otto von Bismarck rozpoczął swoją walkę o kulturę niemiecką – Kulturkampf.
Czterotysięczny wówczas Wolin leżał z dala od popularnych już od II połowy XIX wieku miejscowości letniskowych, takich jak Świnoujście (niem. Swineműnde), Heringsdorf na Uznam, czy wreszcie Międzyzdroje (niem. Misdroy) na wyspie Wolin. Wprawdzie otwarta w 1892 roku linia kolejowa, łącząca Szczecin ze Świnoujściem, przebiegająca przez miasto, wraz z ogólnym wzrostem koniunktury przyczyniła się do jego rozwoju. Nie to jednak powodowało, że miasto stało się znane.
To jego bogata przeszłość i związane z nią legendy doprowadziły do zainteresowania się w II połowie XIX wieku Wolinem przez licznych badaczy i miłośników przeszłości. Dawna, słowiańska legenda o Winecie podsyca była rozbudzonym romantyzmem i uwielbieniem dla historii i tradycji. Dodatkowo legendarny Jómsborg świadczący rzekomo o germańskich korzeniach Wolina, powodował zainteresowanie tym miastem licznych poszukiwaczy skarbów. W obawie o bezpieczeństwo samego miasta Wolina, burmistrz Wolina zmuszony był wydać surowy zakaz podkopywania domów przez poszukiwaczy skarbów.
Pierwszą poważna ekspedycję naukową, podjęto w roku 1871. Badaniami kierował niemiecki antropolog i patolog, archeolog z zamiłowania, Rudolf Virchow. Sam R. Virchow był osobą zasłużoną dla rodzącej się wówczas powoli archeologii. W kilka lat po ekspedycji wolińskiej sprawował on opiekę naukową nad wykopaliskami archeologicznymi starożytnej Troi, prowadzonymi przez Heinricha Schliemanna. Był także niemieckim politykiem, założycielem Niemieckiej Partii Postępowej (Deutsche Fortschrittspartei), dla której w roku 1873 wymyślił hasło wyborcze Kampf fűr Kultur, które do historii przeszło właśnie jako Kulturkampf i którego realizacją zajął się sam Otto von Bismarck, nota bene polityczny przeciwnik Virchowa.
Rudolf Virchow, przybywszy do Wolina, nie spodziewał się poważniejszych sukcesów, więc w wyprawie towarzyszył mu jedynie jego asystent. Tymczasem obserwacje na Srebrnym Wzgórzu, na Wzgórzu Wisielców oraz na rynku wolińskim ugruntowały w nim przekonanie o wielkości i bogactwie miasta w przeszłości. Jednak rodziło się istotne pytanie, jaka kultura stworzyła przed wiekami ten silny ośrodek osadniczy. W myśl Kulturkampfu winna być to kultura germańska, tego jednak Virchow nie umiał dowieść. Te pierwsze badania spowodowały napływ do Wolina różnego rodzaju poszukiwaczy starożytności. Poszukiwania prowadził nawet sam burmistrz Wolina.
W latach 1897-1898 ponowne badania przeprowadzono pod kierunkiem kustosza szczecińskiego muzeum prehistorycznego A. Stubenraucha. Była to pierwsza nowoczesna wyprawa, która rozpoczęła naukowe badania wykopaliskowe. Szczególnie zainteresowano się wówczas cmentarzyskiem kurhanowym na Wzgórzu Wisielców. W efekcie wyprawy ustalono, że dawny słowiański Wolin może być legendarną Winetą. Jednocześnie ustalono, że na Srebrnym Wzgórzu we wczesnym średniowieczu znajdował się wikiński Jómsborg. Na podstawie tych wniosków nie sposób jednak było wystawić miastu skandynawskiej, co znaczyło wówczas germańskiej, metryki.
Okres I wojny światowej oraz Republiki Weimarskiej przyczyniły się do spadku zainteresowania przeszłością Wolina. Miasto żyło spokojnie własnym życiem. Jednak do dyskusji nad jego przeszłością powrócono ponownie w okresie III Rzeszy. Wówczas to badania prowadzone przez Instytut Archeologii Rzeszy Niemieckiej na wschodnim pograniczu Niemiec miały stanowczo dowieść braku kultury wśród Słowian oraz kulturotwórczej roli dawnej ludności nordyckiej. Pracami tymi byli osobiście zainteresowani współtwórca i szef SS Heinrich Himmler oraz minister propagandy III Rzeszy Joseph Goebbels. Nigdzie nie można było lepiej udowodnić wkładu ludności nordyckiej w rozwój kultury i społeczności środkowoeuropejskich lepiej, jak właśnie w Wolinie.
W latach 1934-1940 przeprowadzono kolejne prace na Srebrnym Wzgórzu oraz na wolińskim rynku. Kierowali nimi Otto Kunkel – ówczesny dyrektor Pommersches Landesmuseum w Szczecinie, oraz Karl August Wilde. Udowadniano usilnie germańskie korzenie Wolina. O znaczeniu tych badań świadczy fakt zainteresowania się nimi ze strony oficerów przedwojennego polskiego wywiadu oraz polskich naukowców. Ci ostatni kilkukrotnie przed wojną przybywali do Wolina, odwiedzając wolińskie wykopaliska. Niemieckie wyniki badań budziły wśród polskich uczonych sprzeciw i obawy. Nie miało to jednak większego znaczenia, bowiem wkrótce wybuchła II wojna światowa. Wydobyty wcześniej materiał archeologiczny w większości zaginął w zawierusze wojennej.
W toku II wojny światowej na terenie całej wyspy Wolin rozbudowywano instalacje wojskowe. W Świnoujściu znajdowała się baza niemieckiej Kriegsmarine, niedaleko wsi Lubin (dziś gm. Międzyzdroje) zbudowano wyrzutnie bomb latających V1, zaś w pobliżu wsi Wicko (gm. Międzyzdroje) znajdował się poligon doświadczalny, na którym prowadzono strzelania próbne działa wielokomorowego V3, przeznaczonego do ostrzeliwania wybrzeży brytyjskich (inf. za dr Maciejem Franzem z Zakładu Historii Wojskowej Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), zaś w Dziwnowie duży ośrodek lotniczy. W samym Wolinie miała swoje miejsce 6 Szkoła Łączności Wojsk Lotniczych oraz liczne magazyny różnego rodzaju broni i amunicji.
Kilka miesięcy przed upadkiem III Rzeszy wyspa i miasto Wolin był jednym z największych szlaków ucieczki wojsk niemieckich i ludności cywilnej z obszaru Pomorza Zachodniego. Miasto Wolin ze swoimi dwoma mostami (drogowym i kolejowym) przez Dziwnę było bramą na wyspę i dalej na zachód. Dziennie przez tę przeprawę przechodziły tysiące niemieckich żołnierzy i cywilów. Na terenie miasta ulokowano wówczas trzy baterie artylerii lądowej oraz baterię moździerzy.
Pierwsze walki w obronie Wolina miały miejsce w początku marca 1945 roku. 6 marca wydzielony oddział 9 Korpusu Gwardii, radzieckiej 2 Armii Pancernej pod dowództwem kapitana gwardii Mikołaja Sanajczewa, rozwijając działania pościgowe w kierunku Dziwny, zdołał pokonać most i wdarł się na woliński rynek. Miasta broniły dwa pułki forteczne i niemiecka piechota morska. Po ponad dobie czołgi radzieckie musiały się wycofać pod naporem niemieckich obrońców. W efekcie tych walk niemal całkowitemu zniszczeniu uległo centrum miasta. Przez cały marzec na wschód od Dziwny działały oddziały 1 Armii Wojska Polskiego, które między innymi opanowały Dziwnówek. W początku kwietnia oddziały polskie przerzucono na południe do operacji forsowania Odry. Zastąpiły je formacje Armii Czerwonej. 4 maja 1945 roku oddziały radzieckiej 19 Armii przeprawiły się przez Dziwnę i wkroczyły do Wolina, który pomimo jedenastu kontrataków niemieckich został opanowany. Wskutek działań wojennych w 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%.
W wyniku ustaleń przywódców trzech zwycięskich mocarstw wyspa Wolin, wraz z miastem o tej samej nazwie, zostały włączone do Polski. Po przejęciu zrujnowanego miasta przez Polaków, przewodniczący miejskiej rady narodowej powiedział:
Jeżeli powiada legenda, że w naszym mieście było dwanaście bram, to potwierdziła się co do słowa: naliczyłem dwanaście całych w domach murowanych i paręnaście furtek w płotach…(cyt. za K. Błahij, Ostatnia tajemnica zaginionych bogów, Warszawa 1971, s. 94).
Dotychczasowych mieszkańców miasta wysiedlono do Niemiec, ich miejsce zajmowali napływający stopniowo polscy osadnicy. Po wojnie miasto stopniowo odbudowało się, od 1952 roku prowadzono ponowne badania archeologiczne. Badaniami objęto w kilku punktach miasto oraz jego umocnienia, port, przedmieścia, cmentarzyska, szlaki komunikacyjne, a także dawne rolnicze zaplecze kompleksu wczesnośredniowiecznego Wolina.
Pracami tymi przez wiele lat kierował profesor Władysław Filipowiak. Rola, jaką dziś jeszcze spełnia Wolin dla obecnych i przyszłych badań naukowych, dotyczących osadnictwa słowiańskiego w strefie nadbałtyckiej, stała się przyczyną uznania całego kompleksu za rezerwat archeologiczny, podlegający ochronie konserwatorskiej.
W początku lat 90. XX wieku w Muzeum Narodowym w Szczecinie powstała idea zorganizowania, przy współpracy ze skandynawskimi ośrodkami naukowymi, objazdowej wystawy archeologicznej, ukazującej wyniki przeszło stuletnich prac wykopaliskowych na terenie Wolina. Wystawę pod tytułem "Wolin-Jomsborg. Emporium handlowe epoki wikingów w Polsce" prezentowano w latach 1991-1992 w Danii, Norwegii oraz na Islandii. Wystawa ta rozpropagowała wczesnośredniowieczną historię Wolina i przyczyniła się do zorganizowania w 1993 roku "I Festiwalu Wikingów".
Źródło: Wikipedia